Beeldtaal: betekenis en tips voor een unieke beeldtaal

Wat is beeldtaal precies? Goeie vraag. Beeldtaal is stiekem best een ingewikkeld concept.

Gelukkig kan beeldtaal aan de hand van een simpele formule worden achterhaald: verbale + visuele elementen vormen samen de beeldtaal. We zijn nu al een stapje verder, maar het concept is nog altijd erg vaag.

Een toelichting

Laten we allereerst het begrip verbale elementen wat verder toelichten.

Hiermee worden alle punten, lijnen, pijlen en (natuurlijk) teksten bedoeld. Dit zijn abstracte beelden.

Met visuele elementen worden zowel beelden als beeldelementen bedoeld, denk eens aan iets simpels als een huis, een kartonnen doos of een koe in de wei.

Heb je een video van een koe in het gras (visuele elementen) met boven haar hoofd een pijl en 'K-O-E' gespeld (verbale elementen) dan vormen deze zaken samen de beeldtaal. De kijker heeft vervolgens een interpretatie.

Voorbeeldfoto's met overheersende verbale elementen

Alle foto's hebben zowel verbale als visuele elementen, maar er zijn foto's aan te wijzen waarbij de verbale elementen overheersend zijn. Hieronder volgen een aantal voorbeelden, die dit principe illustreren. Aan de hand van deze voorbeelden kun je zelf conclusies trekken.

Het protestbord

Protestborden met tekst bevatten hoofdzakelijk verbale elementen.

Kijk eens naar deze foto.

Je oog wordt onmiddellijk getrokken door de tekst op het vrij primitieve protestbord.

Wat staat er? 'Power in unity', 'Protect our farmers', 'Stop Asian hate' en 'Black lives matter'.

Oké: dat zijn politieke leuzen. Deze verbale elementen krijgen hun volledige lading als je de Amerikaanse vlag en het Witte Huis (visuele elementen) op de achtergrond ziet.

Dit protest vindt in Amerika plaats, in Washington DC, vermoedelijk tegen een zekere Republikeinse president…

Leuk detail: van de vrouw die het bord vastheeft, zie je alleen het achterhoofd. Meer is ook niet nodig: de vrouw staat hier symbool voor de Amerikaanse burger (die zeer ontevreden is). De lading van de foto zou precies hetzelfde zijn geweest als een ander het bord vasthield.

Een laptop van Dell

Wat je op deze foto is niets bijzonders: een huislijk tafereel met een houten tafel, een glas met een citroentje, een zitplek (zo te zien een bank) met twee blauwe kussens, een raam met een wazige blik op de buitenwereld en invallend zonlicht. Op de tafel staat een laptop.

Wat onderscheidt deze foto dan van een willekeurige foto met vergelijkbare opzet?

Niet het kussen en niet het citroentje, maar dat kleine woordje van vier letters 'D-E-L-L' dat op de rug van het beeldscherm staat. Het gaat hier om een Dell laptop en Dell staat synoniem voor een heerlijk ontspannen ervaring. 'Dell' is de letterlijke kern van de foto: alles daaromheen is aankleding.

Voorbeeldfoto's met overheersende visuele elementen

Foto's waarin visuele foto's overheersen bestaan natuurlijk ook. Met 'overheersend' wordt niet altijd bedoeld dat het de grootste oppervlakte van het frame beslaat, maar dat het de boodschap, of te wel: de beeldtaal, van de foto kenmerkt. De kern van de beeldtaal kan ook heel klein zijn.

Een ontbijt op bed

Meer visueel dan dit zal je het niet snel krijgen: open eierdoos met vier hele eieren en twee kapotte eierschalen, een halfvol kopje zwarte koffie, een bordje met mes en vork, waarop een aangebroken geroosterde boterham met een gebakken eitje en wat bieslook ligt op een stel wit geruite doeken (dekbedovertrek?).

Hier hoeven geen woorden aan te pas te komen: dit betreft een ontbijt op bed. Er zullen weinig mensen zijn die iets anders willen beweren.

Waarom? Deze foto vangt de essentie van wat een ontbijt op bed is: koffie, toast en ei, in vol daglicht, wat aangeeft dat de persoon die dit gaat nuttigen niet te vroeg uit bed hoefde te komen en zijn dag heerlijk ontspannen kan beginnen. Krijg je niet spontaan zin in een lange vakantie?

Vrouwe Libertas in de mist

Geen woorden, enkel een fiere dame in de mist.

Symbolischer kan het bijna niet worden: als alle normen en waarden, alles dat eens als een pijl boven water stond wegvalt, dan nog is de hoop niet verloren, want vrijheid zit verankerd in de Amerikaanse volkswil.

De mist kan alles uitvlakken, maar niet Lady Libertas. Zij blijft haarscherp overeind staan, fier op haar sokkel. Niets kan haar overrompelen: zolang de Amerikanen ernaar streven vrij te zijn, hun vrijheid te verdedigen en uit te dragen, kan niets de Verenigde Staten klein krijgen. Het is niet voor niets dat Vrouwe Libertas een fakkel ophoudt: zij is het baken dat de Amerikanen door de mist leidt. Dat en meer kun je interpreteren als je deze foto ziet en dat zonder een woord tekst.

Briljant samenspel van verbale en visuele elementen

In sommige van de beste foto's zijn de verbale en visuele elementen zo sterk met elkaar verweven dat je het één niet kunt weghalen (of aanpassen) zonder dat je het andere teniet doet. Hieronder vind je een aantal voorbeelden waarbij het samenspel bijzonder duidelijk is.

2+2 = 5?

Deze foto is curieus op zijn minst.

2 + 2 is 4, dat weet elk kind dat evenzo oud is. Maar onder de 5 staat een streep: 5, om aan te tonen dat je het niet te letterlijk moet nemen en buiten de lijnen mag denken. Op de voorgrond, voor het bord, zie je een jong schaap schaapachtig uit zijn ogen kijken. Wat zou de tekst op de bord waard zijn als je het schaapje op de voorgrond wegdenkt?

Senior bucketlist

Een lachend meisje in officieel kostuum dat wordt gedragen bij de uitkering van het diploma.

Ze heeft een papier vast waarop staat '2020 Senior Year Bucket-List', met een aantal punten, zoals: 'Prom', 'Senior Trip' en 'Grad Party'. Allemaal leuk en aardig natuurlijk, want dit zijn typische activiteiten die bij het afstuderen horen.

De foto krijgt echter een andere dimensie als je ziet dat het papier in brand staat.

2020 is het jaar van de Corona epidemie en dat doet alle plannen in rook opgaan. Op basis van zowel de verbale, als de visuele elementen kun je vaststellen dat deze foto een cynische opzet heeft: haal je één van de twee weg, dan gaat die verloren.

Theorieën rond beeldtaal

Beeldtaal is niet hetzelfde als visueel denken. Beeldtaal bestaat namelijk ook uit tekst en bij visueel denken komt geen tekst aan te pas.

Hieronder worden drie theorieën benoemd die een indruk geven van hoe mensen beelden precies tot zich nemen. Welke processen er in ons hoofd omgaan om betekenis te geven aan wat we op de foto of in het alledaagse leven voor ons zien.

Met foto's en ook bewegend beeld zoals video heb je natuurlijk de unieke kans om die realiteit te beïnvloeden en zelfs op zijn kop te zetten. Zo kun je het visueel denken van de kijker op creatieve wijze beïnvloeden.

Beelden en de 'Gestalttheorie'

Gestalttheorie is een Duits begrip, die specifiek toespitst op de vragen 'welke vorm zie ik?' en 'welke structuur zie ik?'. De theorie heeft tot doel de realiteit niet te versimpelen, maar juist tot de kern te realiseren, dat doet het aan de hand van een aantal wetten, onder meer:

• Wet voor- en achtergrond: deze 'wet' constateert dat de menselijke hersenen uit zichzelf verschil maken tussen onderdelen die zich op de voorgrond of achtergrond bevinden.

• Continuïteitswet: als losstaande elementen op één lijn liggen, suggereren onze hersenen dat er sprake is van één lijn. De lijn wordt als één geheel beschouwd.

• Wet van nabijheid: als elementen dicht bij elkaar liggen, worden ze als één geheel of eenheid beschouwd.

Wet voor- en achtergrond

Wat dacht je van het voorbeeld van (tortel)duifjes voor de Eiffeltoren in Parijs? Ja, de duifjes maken contact met elkaar, maar of dat per se iets romantisch is? Zo'n foto krijgt een geheel nieuwe lading door het simpele gegeven dat Parijs de 'stad van de liefde' wordt genoemd.

Continuïteitswet

Bij de continuïteitswet kun je aan zoiets simpels denken als de haag van bomen in de volgende afbeelding. Zet je een menselijk figuur in het midden, die het pad bewandeld, dan is het alsof de bomen samen een soort zuilengang vormen, of wellicht een haag van mensen, die de figuur in het midden begroeten.

Wet van nabijheid

Het enige dat je nodig hebt om deze wet goed tot zijn recht te laten komen is een strakke compositie, zoals met deze cocktail met limoen. De elementen vormen onmiskenbaar een eenheid.

Theorie van semiotiek

Semiotiek behandelt de betekenis van beelden.

Welke beelden worden door het menselijk oog herkend? Hoe komt het dat bepaalde symbolen worden herkend? Dit heeft te maken met training. Het nut van verkeersborden kan aan de hand van deze theorie goed worden verklaard: we zijn er stuk voor stuk mee opgegroeid en het is ons bijgebracht waar ze exact voor staan.

Theorie van retorica

Deze theorie verklaart hoe en waarom beelden overtuigend werken. Waarom heeft het ene beeld een sterke werking en het andere niet.

Retorica is vooral belangrijk bij reclames: hoe kan je als merk overtuigend overkomen? Onder meer door een beroemdheid in te zetten.

Universele beeldtaal

Over de hele wereld worden honderden talen gesproken. Sprekers in de ene taal begrijpen sprekers van een andere taal niet of nauwelijks, maar als er bepaalde handgebaren in het spel komen, wordt alles een stuk duidelijk.

Bijna iedereen weet waar het peace-teken of een opgestoken middelvinger voor staat.

Iedereen kent het Yin Yang teken en is bekend met het logo van Apple. Dat is de kracht van beeld: het kan gesproken en geschreven woord volledig overvleugelen.

Waarom een beeldtaal (ontwikkelen voor je bedrijf)?

Wat is Coca Cola zonder zijn unieke model flesje?

Wat is Nike zonder zijn iconische logo? Zou je een schoen van Nike herkennen als het logo er niet opstond?

Precies. Beeldtaal is iconisch en bovendien razendsnel te communiceren. In plaats van een lange beschrijving te geven, hoef je uitsluitend een logo te tonen. Een goed logo is meer dan een garantie van kwaliteit, het is onderdeel van een bepaalde levensstijl of -filosofie. Beeld zegt vaak meer dan 1000 woorden.

Hoe maak je een eigen beeldtaal?

Je beeldtaal moet zijn afgesteld op je doelgroep. Wat spreekt je doelgroep aan?

Het hebben van een eigen beeldtaal maakt je niet alleen herkenbaar, het zorgt ook voor binding met je klanten.

Jouw beeldtaal wordt onderdeel van hún leven en identiteit. Het vinden van je eigen beeldtaal hoeft niet moeilijk te zijn.

Begin bijvoorbeeld eens met een moodboard op Pinterest en selecteer alle afbeeldingen die je mooi vindt. Je kunt deze vervolgens selecteren op basis van kleur, item, compositie, of een ander criterium. Beeldtaal hoeft niet complex te zijn.

Tips om je eigen beeldtaal te ontwikkelen

Het ontwikkelen van je eigen beeldtaal kost wat tijd, maar wij helpen je op weg:

• Blijf authentiek: forceer niets, want de kijker zal het beseffen dat alles 'gemaakt' is. Natuurlijk kun je kiezen voor een esthetische invalshoek, maar dat is iets anders dan een beeldtaal die suggereert dat alles bij jou 'perfect normaal' is. Perfect normaal zie je veel in reclames, bijvoorbeeld van schoonmaakmiddelen. Dat is doodvermoeiend.

• Hou het rustig: eenvoud is iets anders dan simplisme. Beeldtaal is geen puzzel, maar moet in één oogopslag duidelijk worden. Kies voor een eenheid van sfeer, kleur of gevoel.

• Tekst en afbeeldingen afwisselen: dit zorgt voor rust en overzicht. Mensen zullen sneller geneigd zijn je teksten of artikelen te lezen, als ze worden afgewisseld met plaatjes. De uitdrukking 'het oog wil ook wat' is niet voor niets in het leven geroepen.

• Blijf relevant: je foto's dienen aan te sluiten bij zowel je artikel als bijvoorbeeld je blog of website. Daarnaast moet de beeldtaal jouw specifieke doelgroep aanspreken. Wil je een statement maken? Dan heb je natuurlijk wat meer vrijheid wat betreft je keuze.

• Afbeelding versterkt tekst: zoals gezegd vormen verbale en visuele elementen samen de beeldtaal. Hoe beter beiden op elkaar aansluiten, hoe sterker je beeldtaal zal zijn.

• Gebruik een foto die het 'gevoel' van het artikel weergeeft. Vaak kan je het gevoel beperken tot één emotie of indruk. Als je het hebt over de vergankelijkheid van het bestaan (om maar iets lichts te noemen) is een foto van de nachtelijke sterrenhemel erg sterk.

• In plaats van af te wisselen in een tekst met behulp van afbeeldingen, kun je er natuurlijk ook voor kiezen tekst op een andere manier vorm te geven, bijvoorbeeld als quote, in een box of puntsgewijs. Ook kun je een 'call-to-action' button gebruiken.

• O ja, let tot slot altijd op de rechten die op afbeeldingen of video rusten. Kies nooit willekeurig een afbeelding van het internet, maar onderzoek wat je wel en wat je niet zomaar mag gebruiken.