Wat is een poëtische documentaire?

Wat is een poetische documentaire film?

Een poëtische documentaire is een film waarin shots, sequences of scènes met elkaar in verband worden gebracht via de volgende overeenkomsten:

1. Een gelijkenis in het gefilmde onderwerp

2. Cinematische technieken diemet elkaar overeenkomen

3. Een overeenkomstige structuur van de montage (lengte, ritme)

4. Het gebruik van terugkerende muziek en sound effects

Wat maakt een documentaire of fictiefilm poëtisch?

Robert Killborn en John Izod schrijven in hun boek An introduction to television documentary dat de mening over een onderwerp in poëtische documentaires eerder wordt geïmpliceerd dan uitgelegd of verklaard. Dit gebeurt via ritmische patronen in de montage.

Voorbeeld

Zo legt Nederlands filmmaker Bert Haanstra in zijn film Nederland een ritmisch verband tussen beelden van zeilboten en windmolens.

Zonder gebruik te maken van een voice-over, suggereert de filmmaker dat 'wind' belangrijk is voor Nederlanders. We zien hier dat de poëtische documentaire net als literaire poëzie niet is gebaseerd op logica, maar juist 'complex' wordt gemaakt. De filmmaker wil ons iets vertellen door beelden aan elkaar te verbinden die in ruimte en tijd losstaan van elkaar.

Er is sprake van een expressieve eenheid. We zien hier een gelijkenis met literaire poëzie.

Verschil tussen literaire en filmische poëzie

Een verschil tussen literaire en filmische poëzie is echter dat zij bestaan uit verschillende 'bouwstenen'. In de taalkunst wordt er gedicht met de klank en visualiteit van woorden, in de filmkunst wordt er gedicht met filmbeelden en geluid.

In de poëtische film zijn het de stijlelementen die de film organiseren en domineren. In de literaire vorm van poëzie wordt er door structuur betekenis gegeven aan de woorden van een gedicht. Woorden staan in een bepaalde compositie of constructie.

Denk bijvoorbeeld aan woordgroepen, strofen en versregels. Al deze eenheden vormen dichterlijke patronen. Ook filmbeelden worden op eenzelfde manier gearrangeerd. Zo bestaat de poëtische documentaire uit een aantal scènes die weer kunnen bestaan uit korte sequenties. Men zou deze eenheden kunnen vergelijken met de versregels en strofen van een gedicht.

Een poëtische film monteren

Door een shot in een samenhangend patroon te plaatsen, krijgt deze net als woorden een betekenis. Een filmmaker arrangeert zijn shots via montage. Volgens Sergei Eisenstein draagt geen enkel 'dominant' shot een immanent karakter, omdat ze altijd aan iets anders is gerelateerd. Hiermee bedoelt Eisenstein dat de werking van een shot afhangt van een combinatie beeldreeksen.

In een beeldsequentie zegt elk onafhankelijk shot iets over het daaropvolgende shot. Neem bijvoorbeeld de afzonderlijke shots van de zeilboot en windmolens uit de film Nederland (1983) van Bert Haanstra.

De beelden van windmolens en zeilboten, die op verschillende locaties en tijden zijn gefilmd, worden door de montagestructuur in verband gebracht met elkaar.

Een shot van windmolens draagt weinig betekenis met zich mee, maar wanneer dit shot overgaat in een shot van zeilboten, krijgen beide shots betekenis in relatie tot elkaar. Er ontstaat een overkoepelend thema: Haanstra toont deze objecten omdat zij worden aangestuurd door 'wind'. We zien dat er in het literaire en filmische gedicht gewerkt wordt met patronen. Woorden en filmbeelden worden via een dichterlijke structuur in verband gebracht met elkaar.

Spelen met ritme

Een tweede poëtische waarde waarmee filmmakers kunnen dichten is 'ritme'. Net als 'structuur' wordt het ritme van filmbeelden bepaald door de montage. Ritme wordt in film echter ook door andere factoren bepaald.

Filmwetenschappers Bordwell en Thompson stellen dat het filmische ritme niet alleen voortkomt uit montage, maar ook ontstaat door andere filmtechnieken. Zo ontstaat er een ritme door bewegingen in de mise-en-scène, de positie en bewegingen van de camera en het ritme van geluid.

Hierin verschilt filmische poëzie van zijn literaire variant. Film beweegt: filmbeelden zijn poëtische bouwstenen met een 'innerlijk' ritme door bewegingen binnen het frame. Dit visuele ritme ontbreekt bij het woord.

Zoals met woorden in de literaire poëzie, kan een filmmaker ieder shot een bepaalde lengte geven, waarmee een tempo en tijdsafstand tussen beelden ontstaat. Hierdoor ontstaan patronen tussen shots.

Door shots bijvoorbeeld een gelijke lengte te geven, ontstaan er overeenkomende groeperingen. Een filmeditor kan er in zijn werk bijvoorbeeld voor kiezen om drie opeenvolgende shots allemaal twee seconden te laten duren. Als hierna opeens een groep van drie shots begint met een lengte van tien seconden, maakt de filmmaker een dichterlijk onderscheid door met tijdsduur te spelen.

Meer gerelateerde begrippen

Over de auteur

Videomarketing blog auteur
Niels de Groot - Pro Motion Film

Niels de Groot is met meer dan 12 jaar ervaring en 1400+ bedrijfsvideo's op zijn naam een ervaren specialist op het gebied van videoproductie en videomarketing. Met zijn videoproductiebedrijf Pro Motion Film - een netwerk van bevlogen video professionals - helpt hij MKB-bedrijven en organisaties hun doelgroep te bereiken, informeren en overtuigen met videocontent.

Connect met Niels op LinkedIn ->